Projekty transgraniczne, to nie tylko wskaźniki, budżety, raporty i płatności. Mimo, że to nieodłączne elementy każdego z nich, to za każdym kryją się przede wszystkim konkretne idee, wartości i marzenia ludzi je realizujących, a także historie tych, którzy skorzystali na ich realizacji.

Chcemy przybliżyć Państwu część z nich poprzez „Opowieści z projektów” – cykl, w którym pokazujemy ten bardziej ludzki wymiar (ale i zwierzęcy – jak np. w odc. I) naszych wybranych projektów.

Zapraszamy do lektury.

Historia tego słynnego polityka i męża stanu Wielkiego Księstwa Litewskiego rozpoczyna się w XVIII wieku. Antoni Tyzenhauz urodził się w 1733 r. w rodzinie szlacheckiej. Studiował na Uniwersytecie Wileńskim Towarzystwa Jezusowego. Jako młody człowiek Antoni służył na dworze potężnego polskiego rodu Czartoryskich, we wsi Wołczyn (obecnie rejon kamieniecki, obwód brzeski). W tym czasie Tyzenhauz zaprzyjaźnił się ze Stanisławem Augustem Poniatowskim, późniejszym królem Polski i Litwy. Przyszły władca także urodził się i wykształcił w Wołczynie, ponieważ był spokrewniony z Czartoryskim. Kiedy Poniatowski został wybrany na tron Polski i Wielkiego Księstwa Litewskiego (1764), Antoni Tyzenhauz został mianowany Skarbnikiem Wielkiego Księstwa Litewskiego, Starostą Grodna i zarządcą dóbr królewskich. Był jeszcze bardzo młody, miał zaledwie 32 lata!

Młody Skarbnik był człowiekiem z wielką pasją, więc bardzo szybko zaczął energicznie wdrażać różnorakie reformy dla podniesienia wydajności i siły ekonomicznej wspólnoty polsko-litewskiej. Zadbał o komunikację: utwardzone drogi, osuszone mokradła, przekopane kanały i szybki transport wodny na Niemnie. Najbardziej aktywny był w Grodnie i Sokółce, które leżały wówczas w jednym regionie.

W Sokółce Tyzenhauz utworzył co najmniej 23 manufaktury i fabryki produkujące tekstylia, papier, biżuterię, narzędzia, meble, wózki. Zainspirowany Wiekiem Oświecenia otworzył także szkoły dla położnych, lekarzy, weterynarzy, księgowych, inżynierów, a nawet tancerzy baletowych. Założył ogród botaniczny, teatr, balet, orkiestrę, wydawnictwo, a nawet browar. W Grodnie, jako starosta, oprócz swojej głównej rezydencji wybudował centrum inicjatyw gospodarczych z dużym kompleksem budynków i stworzył plany całej dzielnicy o nazwie Horodnica. Do najważniejszych budynków w niej zlokalizowanych należały: Pałac Tyzenhauza (zniszczony podczas I wojny światowej), Dwór Administratora, szkoła muzyczna, teatr i dom administracji leśnej.

Antoniemu Tyzenhauzowi udało się także zdobyć znaczące wpływy polityczne. W pewnym momencie historii był nawet uważany za drugiego człowieka po królu. Ale po upadku kilku jego fabryk, w 1780 r. szlachta obwiniła Tyzenhauza o wykorzystywanie pieniędzy skarbu państwa do prywatnych interesów. Wkrótce został zwolniony z obowiązków przez króla Poniatowskiego, jego przywileje zostały cofnięte, a nieruchomości skonfiskowane. Pogrążony w niełasce Antoni Tyzenhauz opuścił swoją małą ojczyznę i zmarł w 1785 r. w Warszawie.

Mimo smutnego zakończenia tej historii, Antoni Tyzenhauz jest obecnie uważany za jedną z najważniejszych postaci w historii polsko-białoruskiego pogranicza. Starosta był ważnym reformatorem, który dostrzegł potencjał tego obszaru i znacząco wpłynął na poprawę jego dobrobytu, a zwłaszcza na poprawę jakości życia jego mieszkańców. Wpłynął na rozwój wielu miejsc regionie – zarówno spokojnych i małych miasteczek jak Sokółka, jak i większych miast takich jak Grodno. Po dwóch i pół wieku wspomnienia jego działalności są wciąż żywe, dlatego jest pamiętany jako „Wielki Architekt”.

Postać Antoniego Tyzenhauza i jego imponujące dokonania stały się inspiracją dla autorów projektu PBU „Szlakiem Tyzenhauza - utworzenie szlaku turystycznego w celu promocji dziedzictwa kulturowego i historycznego dwóch miast Sokółka i Grodno”. Obszar największej aktywności Tyzenhauza leży obecnie na terenie dwóch państw: Polski i Białorusi, dlatego działania przypominające wspólną historię są planowane po obu stronach granicy, tworząc „transgraniczny most ” łączący i promujący zarówno miasta, jak i kraje.

Odnowione zabytki w Sokółce i Grodnie związane z postacią „Wielkiego Architekta” oddadzą atmosferę XVIII wieku i będą teraz służyć celom kulturalnym, edukacyjnym i turystycznym. W dawnym Dworze Administratora w Grodnie powstanie galeria wystawowa, sala konferencyjna i salon muzyczny. W starej kamienicy w Sokółce zobaczymy salę konferencyjno-wystawienniczą, zyskamy wyjątkową okazję wzięcia udziału w warsztatach edukacyjnych i rękodzielniczych oraz odwiedzenia specjalnej komnaty Antoniego Tyzenhauza. Punkty informacyjne - utworzony w Sokółce i nowo wyposażony w Grodnie -  będą służyć promocji wspólnej, świeżej oferty turystycznej. Turyści będą mogli również korzystać z nowoczesnej infrastruktury i usług.

Jednak najbardziej oczekiwaną częścią inwestycji jest utworzenie „Szlaku Tyzenhauza”. Prawie 60-kilometrowa transgraniczna trasa rowerowa z Sokółki do Grodna zostanie oficjalnie otwarta tuż po remoncie zabytkowych budynków i przygotowaniu ich do eksploatacji. Ten jedyny w swoim rodzaju szlak historyczny prowadzący przez przejście graniczne Kuźnica-Bruzgi (PL-BY) połączy główne zabytki regionu związane z  życiem starosty Tyzenhauza. Mieszkańcy Sokółki i Grodna oraz odwiedzający ten region turyści będą mogli wziąć udział w wycieczkach rowerowych, a nawet bezpłatnie wypożyczyć rower. Ci bardziej refleksyjni będą mieli możliwość zatrzymać się na chwilę, odpocząć i pomarzyć na „ławeczkach Tyzenhauza”. W Grodnie ławeczce towarzyszy postać Tyzenhauza z mapą miasta, a w Sokółce - króla Poniatowskiego i jego nadwornego skarbnika z mapą Sokółki. W tych miejscach można zapomnieć o teraźniejszości i zanurzyć się myślami w XVIII wieku…

Dzięki wsparciu finansowemu Unii Europejskiej, projekt „Szlakiem Tyzenhauza - utworzenie szlaku turystycznego w celu promocji dziedzictwa kulturowego i historycznego dwóch miast Sokółka i Grodno” jest realizowany w ramach Programu Współpracy Transgranicznej Polska-Białoruś-Ukraina 2014-2020.

Galeria

Prooject stories 5. Tyzenhauz