Projekty realizowane w ramach Programu Współpracy Transgranicznej Polska-Białoruś-Ukraina 2014-2020 to nie tylko wskaźniki, budżety, sprawozdania i płatności. Choć są to nieodłączne elementy, to przede wszystkim każdy projekt kryje w sobie konkretne pomysły, wartości i marzenia osób go realizujących, a także historie tych, którzy skorzystali z ich realizacji.

Niektóre z nich chcemy Wam przybliżyć poprzez "Historie projektów" - cykl, który prezentuje ich bardziej ludzki (ale i zwierzęcy - jak w 1. i 13. odcinku) wymiar naszych wybranych projektów. Zapraszamy do lektury!

Któż z nas nie czytał w dzieciństwie książki o Pippi Pończoszance, pełnej optymizmu i niezachwianej wiary w to, co dobre w życiu? Cudowna dziewczynka o dobrym sercu, zawsze w dobrym humorze. Dokładnie takie samo skojarzenie przychodzi na myśl, gdy poznaje się Alinę Dzeraviankę, bohaterkę projektu VeloFort. Być może taka właśnie mogłaby być Pippi w dorosłym życiu - pełna optymizmu i życzliwości, aktywnie rozwijająca kreatywne projekty kulturalne.

Alina Dzeravianka jest dyplomowaną menedżerką projektów kulturalnych, która przez kilka lat studiowała i pracowała w Moskwie. Jednak pod koniec 2012 roku na zaproszenie przyjechała do Brześcia, aby rozwijać potencjał słynnej Twierdzy Brzeskiej. Ta praca zafascynowała ją tak bardzo, że w 2013 roku Alina ostatecznie zakochała się w tym mieście i postanowiła się tu przeprowadzić. Od tego czasu powstała organizacja non-profit - Fundacja Rozwoju Twierdzy Brzeskiej, która koordynuje całą pracę.

To, co było dla mnie niesamowite w porównaniu z pobytem w Moskwie, to możliwość poruszania się rowerem. Nawet jeśli infrastruktura nie była dobrze przystosowana, to samo miasto nadawało się do jazdy na rowerze. Od tego momentu pojawiła się moja pasja do rowerów.

Tak więc Alina stała się aktywną entuzjastką rowerów, dużo jeżdżąc, nie tylko po mieście, ale także na wycieczki rowerowe. Na jednej z takich wycieczek szlakiem Greenvelo w ciągu 3 dni pokonała prawie 200 km z Terespola do Włodawy i okazało się to ciekawym doświadczeniem i pomysłem na podróż.

Nie jest tajemnicą, że dla wielu ludzi Twierdza Brzeska jest główną atrakcją Brześcia. Jest to nie tylko ważne historyczne miejsce dla mieszkańców, ale również swoisty turystyczny "must have" dla podróżników. Niewiele osób jednak wie, że Twierdza Brzeska nie ogranicza się do obszaru cytadeli. Obiekty fortyfikacyjne, pomyślane jeszcze w drugiej połowie XIX wieku jako linia obronna, są o wiele bardziej rozległe i obejmują dziś terytorium dwóch państw - Polski i Białorusi. W sumie forty dziś to około 20 obiektów, które zachowały się w różnym stanie.

Alina i jej zespół od kilku lat prowadzą badania nad twierdzą i jej fortami, które obejmują zarówno prace terenowe, jak i badania archiwalne. Jednym z istotnych rezultatów była wydana w 2017 roku książka "Atlas Twierdzy Brzeskiej". W latach 2016-2017 zespół Fundacji badał m.in. stan fortów w Polsce i ich specyfikę. Przykładowo, wiele fortów jest własnością prywatną, niektóre pełnią funkcję muzeów, a inne są po prostu ciekawymi miejscami z własną historią.

Na początku, wjeżdżając do miasta, nie rozpoznaje się całej historii, ale odkrywa się ją stopniowo, warstwa po warstwie. A z czasem pojawia się chęć podzielenia się tą wiedzą. To wszystko stało się bardzo interesujące - dzieli się swoimi wrażeniami Alina.

Z biegiem czasu Fundacja zgromadziła wiele informacji o zabytkach, a Alina i jej zespół wpadli na pomysł, aby specjalnie organizować wycieczki rowerowe po brzeskich fortach. Na te przejażdżki rowerowe często przyjeżdżali młodzi ludzie, którzy reagowali na wydarzenie w mediach społecznościowych, szukając ciekawego połączenia - przejażdżki rowerowej z wycieczką historyczną. Czasami na wycieczki przyjeżdżały też grupy rowerzystów amatorów 50+ i wtedy okazało się, że obiekty fortu interesują różne grupy odbiorców.

Jazda na rowerze po brzeskich fortyfikacjach i okolicach to niezwykła symbioza aktywnej turystyki i zanurzenia się w historii, która coraz częściej przyciąga zarówno miejscowych, jak i podróżników. Okazuje się, że w fortach Twierdzy Brzeskiej tkwi duży potencjał kontaktów międzyludzkich i rozwoju turystyki. W bezpośrednim sąsiedztwie jest wiele obiektów związanych z dziedzictwem kilku wieków - zarówno w samym mieście, jak i w jego okolicach - mówi Alina Dzeravianka, główna inicjatorka idei transgranicznego VeloFortu i obecna dyrektor Fundacji Rozwoju Twierdzy Brzeskiej - wiodącego beneficjenta projektu realizowanego w ramach Programu Współpracy Transgranicznej Polska-Białoruś-Ukraina 2014-2020 przy wsparciu finansowym UE.

Znalezienie partnera w Polsce nie trwało długo - pomogła znajomość z jednej z konferencji z Fundacją Instytut Kultury Cyfrowej z Lublina. Alina poznała tam Magdalenę Kawę, członkinię zarządu fundacji, również rowerzystkę-amatorkę, która o fortach wiedziała niewiele, ale za to bardzo doświadczoną i entuzjastycznie nastawioną do idei promowania aktywnej turystyki historycznej. 

Wybrano 10 kluczowych obiektów - po pięć w każdym kraju. W białoruskiej części trasy są one zlokalizowane w całym mieście, gdzie głównym punktem zwiedzania jest Muzeum 5 Fortów, jedyne tego typu muzeum na Białorusi, w którym w 2021 roku otwarto nową ekspozycję. W Polsce 2 z 5 obiektów to muzea: Prochownia w Kobylanach i Koszary - znajdują się tam ekspozycje stałe i wystawy czasowe. Większość z pozostałych obiektów można oglądać tylko z zewnątrz lub fotografować.  Zwiedzający mogą dowiedzieć się więcej o ich historii z pomocą audio przewodnika.

W rezultacie powstała transgraniczna trasa rowerowa wokół fortów - łącząca forty i okoliczne koszary w dwudniową trasę rowerową o długości 70 km w Brześciu na Białorusi i Terespolu w Polsce, która opowie historię ich powstania. W ramach projektu rowerzyści mogą pobrać aplikację mobilną, a także audio przewodnik z historycznymi zdjęciami i objaśnieniami w trzech językach (polskim, rosyjskim i angielskim).

Przesłaniem projektu jest to, że Twierdza Brzeska to nie tylko historyczna pamiątka, ale transgraniczny obiekt z dwoma pierścieniami fortów. Jest to część naszego wspólnego dziedzictwa, a my chcielibyśmy podnieść rangę tych miejsc i pokazać, jak można je wykorzystać, co można zobaczyć, a jednocześnie promować aktywny, edukacyjny wypoczynek - mówi Alina Dzeravianka. 

Więcej o projekcie VeloFort można znaleźć tutaj.

Galeria

Project stories 21