Zapraszamy do śledzenia efektów wspólnej pracy partnerów z Polski oraz Ukrainy w ramach Programu PBU, możliwej dzięki dofinansowaniu z Unii Europejskiej.

Nowoczesne technologie zmniejszają lukę w dostępności sztuki wizualnej dla osób niewidomych lub słabowidzących. Zakres dostępnych eksponatów nie musi już ograniczać się do rzeźby. Obrazy oraz obiekty, które są zbyt małe (np. biżuteria) lub zbyt duże (np. budynki), można prezentować w różnych formatach, do których mają dostęp osoby całkowicie niewidome – grafiki dotykowe, „mówiące” dotykowe rysunki i diagramy, modele 3D i audiodeskrypcja. Próbki adaptacji eksponatów, które można „zwiedzać ręcznie” w 4 lubelskich muzeach i 2 iwano-frankiwskich, spotykają się z bardzo pozytywnym odzewem. Co ciekawe, nie tylko osób z dysfunkcją wzroku, ale także widzących, dla których dotykowe wersje obrazów i modeli 3D są czymś niezwykłym, mającym jednocześnie walory edukacyjne.

Celem projektu "Niewidzialne dziedzictwo: wymiana i wdrażanie dobrych praktyk w dostępie osób niewidomych do zasobów kultury i ich udziale w życiu kulturalnym" (akronim TouchingThePast) było zapewnienie osobom z dysfunkcją wzroku możliwości faktycznego dostępu do dziedzictwa kulturowego, możliwie jak najbliższego temu, jaki mają osoby widzące, a także umożliwienie zaangażowanym instytucjom kultury przyjmowania osób zwiedzających z dysfunkcją wzroku.

Ogólny opis projektu TouchingThePast, zrealizowanego przez Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II (PL) oraz Przykarpacki Uniwersytet Państwowy im. Wasyla Stefanyka (UA) można znaleźć tutaj.

Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II zakupił oprogramowanie i specjalistyczny sprzęt do przygotowania adaptacji[1] eksponatów dostępnych dla osób z dysfunkcją wzroku. Wszystkie szkolenia organizowane w ramach projektu były realizowane na zakupionym sprzęcie. Sprzęt ten był wykorzystywany także podczas tworzenia dostępnych adaptacji wybranych eksponatów.

Partnerzy projektu zakupili między innymi:

• drukarkę 3D;
• wytłaczarkę do drukarki 3D;
• oprogramowanie do grafiki bitmapowej oraz wektorowej służące do edycji obrazu;
• oprogramowanie do modelowania 3D;
• podgrzewacz papieru pęczniejącego do wykonywania grafiki wypukłej na papierze pęczniejącym (linie i tekstury na rysunku wydrukowanym na arkuszu papieru pęczniejącego „puchną” i stają się wyczuwalne dotykowo);
• specjalne materiały do przygotowania adaptacji eksponatów dostępnych dla osób z dysfunkcją wzroku między innymi papier pęczniejący A3, plastikowe arkusze do wytłaczania, maty do rysunków dotykowych oraz proszek termograficzny do wykonywania wielu kopii wysokiej jakości grafiki dotykowej.

PROJEKTOWANIE I PRODUKCJA DOSTĘPNYCH ADAPTACJI

Adaptacje obejmują: rysunki dotykowe, adaptacje wybranych obrazów (z wyczuwalnymi liniami i fakturami uwydatniającymi kluczowe fragmenty), modele drukowane 3D, alfabet Braille'a oraz audiodeskrypcje.

Adaptacje możemy obejrzeć tu

Przygotowanie użytecznych adaptacji dotykowych wymaga specjalnej wiedzy i specjalnej technologii, dlatego projektowanie i produkcję dzieł sztuki w przystępnych formatach powinny poprzedzać warsztaty dla pracowników muzeów i galerii sztuki oraz przewodników wycieczek po miastach. Specjalne szkolenie jest również konieczne dla niewidomych gości, którzy mogą nie być w stanie przypisać znaczenia wypukłym liniom i teksturom oraz „stworzyć obrazu” niektórych obiektów na podstawie dotykowych rysunków lub trójwymiarowych modeli. Fakt, że coś jest dotykowe (np. wypukły rysunek linii) nie oznacza automatycznie, że adaptacja zostanie zrozumiana. Wyjaśnienie relacji między obiektem trójwymiarowym a jego dwuwymiarową reprezentacją w postaci rysunku jest kluczowe dla rozumienia „dostępnych” adaptacji obrazów lub rysunków przedstawiających osoby, zwierzęta, budynki, detale architektoniczne itp.

SZKOLENIA DLA PRACOWNIKÓW UCZELNI, MUZEÓW I PRZEWODNIKÓW TURYSTYCZNYCH

Partnerzy projektu zorganizowali trzy edycje szkoleń:

1. Dla pracowników muzeów i przewodników turystycznych z Polski (w Lublinie).
2. Dla kadry Przykarpackiego Uniwersytetu Narodowego z Ukrainy (w Iwano-Frankiwsku).
3. Dla pracowników muzeów i przewodników turystycznych z Ukrainy (w Iwano-Frankiwsku).

Każde z nich obejmowało cztery warsztaty:

• Konsekwencje upośledzenia wzroku dla oceny sztuki wizualnej. Wzrok zapewnia ok. 80% informacji o otaczającym środowisku i o świecie, zaś zrozumienie tych konsekwencji jest kluczowe dla skutecznej komunikacji z osobami niewidomymi.
• Komunikacja z osobami niewidomymi – prezentacja sztuki wizualnej osobom z dysfunkcją wzroku.
• Projektowanie i produkcja dostępnych adaptacji dzieł sztuki. Umiejętności te wymagają szczególnej znajomości dostępnych rozwiązań oraz zrozumienia potencjału i ograniczeń zmysłu dotyku.
• Projektowanie i produkcja dotykowych ilustracji (np. książek dotykowych) promujących dostępną sztukę.

SZKOLENIE OSÓB Z DYSFUNKCJĄ WZROKU

Obaj partnerzy projektu, przy aktywnym udziale przedstawicieli muzeów, szkolili także uczniów i studentów z dysfunkcją wzroku. Szkolenia w Lublinie i Iwano-Frankiwsku koncentrowały się  na podniesieniu umiejętności uczestników w rozumieniu relacji między stworzonymi dla nich obiektami trójwymiarowymi i ich dwuwymiarowymi reprezentacjami w postaci grafiki dotykowej. Nabycie takich podstawowych umiejętności jest kluczowe dla konstruktywnego kontaktu osób niewidomych lub niedowidzących z rysunkami lub obrazami. Rysunki dotykowe mogą być z powodzeniem wykorzystywane jako dostępne adaptacje obrazów.

PRZEWODNIKI

Partnerzy projektu wspólnie przygotowali dwa odrębne przewodniki (dla osób niewidomych i osób słabowidzących), prezentujące zabytki Lublina oraz Iwano-Frankiwska. Z przewodników korzystają osoby niewidome lub osoby znające język Braille'a. Przewodniki są dostępne w punktach informacji turystycznej zatrudniających przewodników miejskich. Do każdej grafiki dotykowej dołączony jest opis w alfabecie Braille'a i dużym drukiem.

FOLDERY PROMOCYJNE

Znalazły się w nich informacje o etapach przygotowania adaptacji eksponatów oraz zdjęcia przykładowych adaptacji. Zostały one przekazane organizacjom zajmującym się wspieraniem edukacji i dostępu do kultury osób z dysfunkcją wzroku.

WYCIECZKI Z PRZEWODNIKIEM PO LUBLINIE I IWANO-FRANKIWSKU

Podczas wycieczek, osoby z dysfunkcją wzroku miały dobrą okazję, nieraz po raz pierwszy w życiu, zapoznać się z różnymi obiektami (np. rzeźbami, obiektami historycznymi) oraz obiektami muzealnymi. Odkrywały je z wykorzystaniem przewodników w Braille’u przygotowanych w ramach projektu oraz dotykając rękami różnych obiektów, o których opowiadali przewodnicy i opiekunowie osób niewidomych i niedowidzących.

KONFERENCJA KOŃCZĄCA PROJEKT

W grudniu 2021 r. odbyła się konferencja kończąca projekt. Jej pierwszą część zatytułowaną „Niewidzialne dziedzictwo Iwano-Frankiwska i Lublina” zorganizowano  w siedzibie Partnera Wiodącego (KUL), a drugą część pod tytułem „Niewidzialne dziedzictwo na świecie: Uczynić sztukę widzialną dotykiem” wirtualnie na kanale YouTube. W konferencji wzięło udział ponad 100 osób. Uczestnicy mieli okazję zwiedzić wystawy zorganizowane przez trzy muzea dysponujące dostępnymi eksponatami (Muzeum Narodowe w Lublinie, Brama Krakowska – Muzeum Historii Miasta Lublin, Muzeum Wsi Lubelskiej).

[1] Termin „adaptacja” używany jest w znaczeniu dostępności – np. udostępnienie eksponatu muzealnego osobom pozbawionym wzroku – dotykowa wersja obrazu, trójwymiarowa kopia obiektu itp. wraz z opisem w alfabecie Braille’a.